تحول دیجیتال و سرمایه‌گذاری در اقتصاد دیجیتال: مسیر اجتناب‌ناپذیر صنایع در سال ۲۰۲۵
در آغاز سال ۱۴۰۴، رهبر معظم انقلاب با نگاهی آینده‌نگرانه، راهبردی و برخاسته از شناخت عمیق شرایط اقتصادی کشور، سال جدید را با عنوان سرمایه‌گذاری در تولید نام‌گذاری کردند. این نام‌گذاری یک پیام روشن دارد: برای عبور از وضعیت پیچیده و پرچالش اقتصادی کشور، باید تمرکز اصلی را بر افزایش توان تولید ملی و ارتقاء بهره‌وری آن قرار دهیم. اما این سؤال اساسی مطرح است که آیا با رویکردها و ابزارهای سنتی، می‌توان به این هدف دست یافت؟ پاسخ این سؤال، بدون تردید منفی است.
تولید در عصر دیجیتال؛ بازتعریف یک مفهوم کلیدی
در جهانی که زنجیره‌های ارزش به‌شدت دیجیتال‌محور شده‌اند و رقابت‌پذیری تولید بر مبنای توان فناورانه و چابکی اطلاعاتی سنجیده می‌شود، تصور جهش در تولید بدون تحول دیجیتال، خیالی بیش نیست. امروز تولید صرفاً به معنای ایجاد یک محصول نیست، بلکه به معنای ساختن یک سامانه داده‌محور، چابک، متصل و هوشمند است که در آن تصمیم‌گیری‌ها، عملیات و ارتباطات در بستر فناوری شکل می‌گیرد.
تولید سنتی، هرچند سال‌ها پایه اقتصاد کشور بوده، اما دیگر نمی‌تواند پاسخگوی چالش‌های روز نظیر کمبود منابع، بحران انرژی، فشار رقابت جهانی، و نیاز به تنوع محصول در بازارهای هدف باشد. اینجاست که تحول دیجیتال صنعتی به‌عنوان نسخه نجات‌بخش، مطرح می‌شود.
سرمایه‌گذاری بی‌ثمر؛ بحران خاموش بهره‌وری در اقتصاد ایران
در حال حاضر، یکی از مشکلات اساسی اقتصاد ما، نسبت پایین بازدهی سرمایه‌گذاری به بهره‌وری است. بر اساس برخی برآوردهای کارشناسی، نسبت سرمایه‌گذاری به بهره‌وری ایجادشده در برخی حوزه‌ها به زیر ۰٫۴٪ رسیده است؛ این در حالی است که در رویکردهای توسعه‌ای موفق در دنیا، این نسبت در حوزه‌های سنتی به ازای هر دلار سرمایه‌گذاری حدود ۳ دلار بازدهی و در حوزه‌های دیجیتال بیش از ۲۰ دلار بازدهی داشته است.
به‌عبارت دیگر، ما نه‌تنها دچار کمبود منابع برای سرمایه‌گذاری هستیم، بلکه همان منابع محدود نیز در مسیرهایی صرف می‌شوند که کمترین بازدهی را دارند. این یعنی یک بحران پنهان در نظام تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری سرمایه‌گذاری تولیدی کشور.
سرمایه‌گذاری هوشمند؛ رمز جهش تولید در بستر دیجیتال
با توجه به محدودیت منابع، کشور نیازمند سرمایه‌گذاری هدفمند و اولویت‌دار است. به جای گسترش فیزیکی کارخانه‌ها یا توسعه صرف زیرساخت‌های سنتی، باید منابع را به سمت حوزه‌هایی هدایت کرد که بیشترین ارزش افزوده، بالاترین بهره‌وری و سریع‌ترین بازگشت سرمایه را داشته باشند. و بدون تردید، تحول دیجیتال در صنایع تولیدی، مهم‌ترین این حوزه‌هاست.
تحول دیجیتال به معنای تجهیز صنایع به ابزارهایی چون:
سیستم‌های مدیریت هوشمند تولید (MES)
اینترنت اشیا صنعتی (IIoT)
هوش مصنوعی و یادگیری ماشین در کنترل فرآیندها
زنجیره تأمین دیجیتال و شفاف
تحلیل داده‌های کلان برای تصمیم‌سازی سریع و دقیق
یکپارچه‌سازی سیستم‌های اطلاعاتی از تولید تا توزیع
است که همگی باعث کاهش ضایعات، بهینه‌سازی مصرف انرژی، افزایش بهره‌وری نیروی انسانی و کاهش هزینه‌های عملیاتی می‌شوند.
چرا تحول دیجیتال، سودآورترین سرمایه‌گذاری در تولید است؟
۱. افزایش بازدهی سرمایه‌گذاری
۲. افزایش بهره‌وری منابع
۳. توانمندسازی نیروی انسانی
۴. تسهیل صادرات و ورود به بازارهای جدید
مسیر پیشنهادی برای سیاست‌گذاران؛ از شعار تا اقدام
۱. شرط‌گذاری برای سرمایه‌گذاری دولتی و نیمه‌دولتی در تولید، بر پایه پیوست تحول دیجیتال
۲. تأسیس صندوق‌های سرمایه‌گذاری تخصصی در حوزه تحول دیجیتال صنعتی
۳. اصلاح نظام بودجه‌ریزی و تخصیص اعتبارات توسعه‌ای بر اساس شاخص‌های بازدهی دیجیتال
۴. حمایت هدفمند از شرکت‌های دانش‌بنیان وفناور صنعتی دیجیتال
۵. توسعه نظام آموزش مهارت‌های دیجیتال برای مدیران و کارگران صنعتی
بخش خصوصی؛ موتور محرک تحول دیجیتال در صنعت
بخش خصوصی نه‌تنها باید در این میدان حضور داشته باشد، بلکه می‌تواند پیش‌ران این تحول باشد. شرکت‌های مشاوره تحول دیجیتال، فعالان حوزه فناوری اطلاعات صنعتی، شرکت‌های نرم‌افزاری، و شتاب‌دهنده‌های تخصصی صنعتی، همه آماده‌اند تا با رویکردی مسئله‌محور، چابک و مبتنی بر تجربه جهانی، در کنار دولت، این تحول را در مقیاس ملی به پیش ببرند.
اما این نیازمند یک پیش‌شرط حیاتی است: اصلاح نقش دولت از تصدی‌گری به تضمین گری و تسهیل‌گری و در ادامه تنظیم گری
سخن پایانی؛ بدون تحول دیجیتال، تولیدی باقی نمی‌ماند
در سالی که رهبر انقلاب بر سرمایه‌گذاری در تولید تأکید کرده‌اند، نباید فراموش کنیم که تعریف تولید تغییر کرده است. تولید امروز، معادل دیجیتالیزه‌کردن زنجیره ارزش، تصمیم‌گیری داده‌محور، و بهره‌برداری هوشمند از منابع است.
اگر می‌خواهیم از منابع محدود، بیشترین ارزش افزوده را خلق کنیم، اگر می‌خواهیم سهم اقتصاد دیجیتال در تولید ناخالص ملی را دو برابر کنیم، و اگر می‌خواهیم صنایع ایرانی رقابت‌پذیر، پایدار و جهانی شوند، تنها یک راه داریم:
سرمایه‌گذاری در تولید = سرمایه‌گذاری در تحول دیجیتال صنعتی
سید مجتبی میرجعفری
فعال حوزه تحول دیجیتال صنعتی
منبع :
سازمان نظام صنفی تهران